Qadın sağlamlığı

FSH hormonu nədir, rolu və normal dəyəri

Qadında FSH hormonu (Follicle stimulating hormona, follikul xəbərdaredici hormon) beyində hipofiz vəzidə ifraz olunur və adından da göründüyü kimi yumurtalıqlarda follikulları xəbərdar edir və böyüməsini təmin edir. Yumurtalıqlarda olan follikullar yumurta daşıyan kiçik kisəciklərdir. FSH hormonunun təsirilə follikullar böyüyür və menstruasiyanın orta dövründə LH (Luteinizan hormon) hormonun təsirilə çatlama nəticəsində yumurtlama (ovulyasiya) baş verir. FSH hormonu xüsusilə menstruasiya nizamsızlığı və sonsuzluq (infertilite) problemi olan xəstələrdə vacibdir.

Qanda FSH hormonu dəyəri menstruasiyanın 3-ci günü keçirilir (2-5 günlər). Yaş irəlilədikcə yumurtalıq ehtiyatı azalır və FSH hormonu yüksəlir. Xüsusilə 35 yaşından sonra FSH hormonunda yavaş-yavaş qalxma izlənir və 40 yaşından sonra bu yüksəlmə daha da sürətlənir. Yaş irəliləməsindən başqa yumurtalıqların birinin və ya bir qisminin əməliyyatla alınması və ya kista əməliyyatında da yumurtalığın ziyan görməsi kimi hallar da FSH-ın artmasına səbəb olur. İstifadə edilən dərmanlar və ya qorunma üsulları (hamiləlik əleyhinə həbləri) FSH-ın yüksəlməsinə səbəb olmazlar.

Qadında FSH hormonu miqdarı normada neçə olmalıdır?

Menstruasiyanın 3-ci günündə baxılan FSH hormonu dəyərinin 10-un altında olması normal qəbul edilir. Menstruasiyanın digər vaxtlarında baxılarsa daha yüksək çıxa və nəticə yanlış ola bilər, bu səbəblə xüsusilə follikul fazanın başlanğıcında, yəni menstruasiyanın ilk günlərində müayinə aparılmalıdır.

FSH hormonu normanın üstünə çıxarsa hamiləlik çətinləşir?

FSH hormonu dəyəri 10-un üzərinə çıxanda hamilə qalma imkanında azalma meydana gələ bilər. FSH 15-dən çox olduqda hamilə qalma problemi ciddi səviyyədə olur. FSH-dəki artım nə qədər çox olarsa hamiləlik əldə edilməsi o qədər çətinləşir. Bu həm özü hamilə qalma (spontan) şəraitini üçün keçərlidir, həm də dərman müalicəsi ilə və ya süni mayalanma ilə əldə edilən hamiləlikləri üçün keçərlidir. FSH 25-dən yüksək isə öz-özünə və ya müalicə ilə, süni mayalanma ilə hamiləlik əldə edilməsi yox deyiləcək qədər nadirdir. Burada diqqət edilməsi lazım olan bir nöqtə FSH hormonu fərqli aylarda dalğalar göstərə bilər. Məsələn, bir ay menstruasiyanın 3-cü günündə aparılan ərazidə FSH dəyəri pis yəni yüksək çıxa, 1-2 ay sonra menstruasiyanın 3-cü günü keçirilən ərazidə FSH dəyəri aşağı çıxa bilər. Bu halda araşdırmalar göstərmişdir ki, yüksək olan (pis) dəyər keçərlidir. Yəni bu xəstələrdə hamiləlik şansı aşağıdır və 1-2 ay sonra keçirilən təkrar müayinələrdə FSH aşağı da olsa, hamiləlik şansının artdığını göstərmir. Bu cür vəziyyətlərdə klomifen sitrat testi kimi testlərlə FSH dəyəri və yumurtalıq ehtiyatı daha dəqiq dəyərləndirmək olar.

FSH dəyərini aşağı salmaq mümkündürmü?

Bəzi xəstələr hamiləlik şansını artırmaq üçün FSH dəyərini aşağı salmaq üçün nələr edilə bilər kimi axtarışlara girirlər. FSH yüksəlməsi yaşla birlikdə yumurtalıq ehtiyatındakı azalmanı da ifadə edir və qocalma kimi bu da geri qayıtmaz. Yaş irəlilədikcə qadında yumurta sayı və keyfiyyəti azalır və heç bir dərman və ya müalicə (və ya bitki mənşəli yeməklər, içkilər, çaylar) onun sayını və keyfiyyətini təkrar düzəldə bilmir. Bu vəziyyətdə edilməsi lazım olan FSH-ı salmağa çalışmaq yox, daha da qalxmadan, müalicə ilə hamiləlik əldə etməyə çalışmaqdır. FSH-ın dəyərini aşağı salmağa çalışanda xəstənin vaxt itirməsinə və FSH-ın ötən müddətdə daha çox yüksəlməsinə səbəb olacaqdır. Qadında uşaq sahibi ola bilmək qabiliyyətini, yəni yumurtalıq ehtiyatını göstərən yeganə dəyər FSH deyil. Bundan əlavə fərqli tahlilllər və testlər, üsullar vardır.
FSH-ın 25 kimi çox yüksək olduğu hallarda öz-özünə (avtomatik) və ya müalicə ilə hətta süni mayalanma ilə hamiləlik əldə edilməz. Bu vəziyyətdə yeganə çarə gənc bir qadından yumurta köçürülməsi (oosit donoru) üsulu ilə yumurta alınması və FSH-ı yüksək olan qadının bətninə transfer edilməsidir. Ancaq bu üsul ölkəmizdə qadağandır. Bu cütlər üçün bir variant övlad almadır.