Hamiləlik

AFP (Alfa feto protein) nədir və yüksəkliyi

Alfa feto zülal qısaca AFP hamiləlikdə ana bətnindəki körpənin qaraciyərində istehsal olunan zülaldır. Ana bətnindəki körpədə istehsal olunan AFP-nin vəzifəsi bu gün üçün deyil. Ana bətnindəki körpənin qaraciyərində istehsal olunan AFP təkcə uşağın qanına yox, həm də uşağı əhatə edən amnion suyuna və ana qanına da keçir. Bu səbəblə anadan götürülən qan nümunəsi ilə aparılan təhlillə AFP dəyəri təyin edilir.

AFP testi nə zaman aparılır?

AFP dəyəri hamiləliyin 16-20-ci həftələri arasında müayinə edilir, 16-18-ci həftələr arasında keçirilməsi isə ən ideal vaxtdır. Bu dəyərlər tək AFP (MSAFP) təhlili aparılaraq və ya üçlü, dördlü testlər aparılaraq edilə bilər. Üçlü və dördlü testdə ölçülən hormonlardan biri də AFP-dir. Hamiləlikdə AFP-nin ölçülməsi bütün hamilələrdə aparılmalıdır.

AFP testi nə üçün aparılır?

Hamiləliyin 16-20 həftələri arasında ana bətnindəki AFP səviyyəsinin qiymətləndirilməsində məqsəd uşaqda olan bəzi xəstəlikləri yoxlamaqdır. Bu xəstəliklər aşağıda AFP yüksəkliyinin səbəbləri şəklində sıralanmışdır. AFP-nin yüksək müəyyənləşdirilməsi körpədə qəti olaraq bu xəstəliklərdən biri olduğunu göstərməz ancaq bu mövzuda müayinələr aparılması üçün siqnal vermiş olur. Uşaqda xəstəlik olduğunu qəti olaraq müəyyən etmək üçün ultrasəs və bəzi digər analizlər edilir.
AFP artımına bağlı körpədə ola biləcək əsas xəstəlik bel yırtığı defekti (NTD) deyilən anomaliyalardır. Bu defekt uşağın sinir sistemi, beyin və onurğa əzələləri ilə əlaqədar anomaliyadır. Hamiləlikdə fol turşu vitaminini qəbul etmək bu cür riskləri azaldır.
 

AFP normal dəyəri nə qədərdir? 

Ana qanında təsbit edilən AFP dəyərləri MoM kimi qeyd edilir. Bu dəyərin 2.5 MoM-unun üzərində olması yüksək qəbul edilir.
 

AFP yüksəkliyinin səbəbləri:

Yetkin yaşlı insanda (qadın və ya kişi) qaraciyər şişi, hepatit, yumurtalıq xərçəngi kimi bəzi səbəblərə görə AFP yüksələ bilər. Ananın qan nümunəsinin AFP göstəriciləri döllə bağlı olan aşağıdakı anomaliyalarla da bağlı ola bilər:
→ Bel yırtığı defektləri (Açıq spina bifida, anessefali, ensefalosel, eksensefali)
→ Körpənin qarın divarında olan anomaliyaları (Bağırsaqların qarnın kənarda olması, omfalosel, gastroşizis)
→ Körpədə bəzi böyrək anomaliyaları, renal agenezi (böyrəyin inkişaf etməməsi)
→ Körpənin sidik yollarında keçməməzlik (üretral obstrüksiyon)
→ Körpədə anadan gəlmə dəri defektleri (Epidermolysis bullosa, aplasia cutis)
→ Uşağın ağciyərində kistalar (Adenoid malformasyon)
→ Fetal şişlər (teratoma)
→ Oligohidramnios (Uşaqlıq suyunun az olması)
→ Kistlər (Higroma)
→ Turner sindromu
→ Anadan gəlmə amputasiya, amniotik band sindromu
→ Uşağın həzm sistemində keçməməzlik: Duodenal atrezi, ezofaqus atrezisi, anadan gəlmə diafragma yırtığı
Spina bifida uşağın onurğa beyninin tam birləşməməsi diaqnozudur. Açıq və qapalı şəkildə ola bilər. Açıq Spina bifidada AFP yüksəlir, ancaq qapalı Spina bifidada AFP yüksəlməz və bu testlə müəyyən edilə bilməz.
 

AFP-nin yüksək çıxması vəziyyətində nə edilir?

Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, AFP yüksəlməsi körpədə qəti olaraq bir xəstəlik olduğunu göstərməz. Bu bir yoxlama sınağıdır, qəti nəticə üçün başqa müayinə metodları tətbiq olunur. (AFP dəyəri az yüksək, yəni 2.5 MoM üzərində olursa təkrar AFP ölçülməsi keçirilə, xüsusilə az yüksək qiymətlər təkrar ölçüləndə normal çıxa bilər). AFP yüksək çıxmışsa əvvəla ətraflı ultrasəs yoxlaması ilə buna səbəb ola biləcək beyin yırtığı defekti, qarın divarı defekti (omfalosel, gastroşizis) kimi anomaliyalar araşdırılır. Bu cür anomaliyalar ultrasəs müayinəsi ilə yüksək dərəcədə müəyyənləşdirilə bilər. USM-si zamanı uşaqda anomaliya müəyyən olunarsa anomaliyanın ciddiliyinə görə ailə ilə müzakirə olunub, hamiləliyin dayandırılmasına və ya davamına qərar verilir.
Əgər ətraflı ultrasəs yoxlaması ilə uşaqda bir anomaliya müəyyənləşdirilərsə amniosintez ilə dölün amnion mayesindən götürülərək araşdırılır. Amnion mayesində AFP (AFAFP) və Asetilkolinesteraz (ACHE) dəyərlərinə baxılır. Əgər amnion mayesində AFP və asetinkolinesteraz dəyərləri yüksək çıxarsa körpədə 96% nisbətində açıq beyin yırtığı defekti var mənasına gəlir. Xüsusilə kiçik beyin yırtığı defektləri və kiçik ensefaalosellər ultrasəs ilə yaxud amnion mayesi araşdırılma yolu ilə müəyyənləşdirilə bilər. Amnion mayesinin müayinəsi zamanı körpədə xromosom anomaliya varlığı da araşdırıla bilər.

AFP testinin etibarlılığı nə qədərdir?

Araşdırmalar hamiləlikdə ana qanında AFP müayinəsi (MSAFP) olduqca etibarlı bir yoxlama testi olduğunu göstərmişdir. Bu test sayəsində açıq Spina bifida olan körpələrin 75-90% qədəri, anensefali (beynin inkişaf etməməsi) olan körpələrin 95% qədəri müəyyən edilir. Bir işdə omfolosel olan hamiləliklərin 90%-də AFP yüksək müəyyən, gastroşizis olan hamiləliklərin 100%-də AFP yüksək müəyyən edilir. AFP-nin yüksək olması körpədə qəti bir xəstəlik olduğu anlamına gəlməz, AFP-nin 2.5 MoM üzərində olması vəziyyətində uşaqda bir xəstəlik olma riski  4.5%-ə qədərdir. AFP nə qədər yüksək olarsa, bu risk o qədər çox olur.

AFP dəyərinə təsir edə biləcək amillər:

→ Hamiləlik həftəsi: AFP müayinəsi 16-20-ci həftələr arasında keçirilə bilər, ancaq ən doğru təsbiti üçün 16-18-ci həftələr arası idealdır. Hamiləlik həftəsi səhv hesablanarsa və ya ultrasəs müayinəsində səhv ölçülürsə AFP nəticəsinə ciddi dərəcədə təsir göstərə bilər. Hamiləlik həftəsi həqiqətdə olduğundan az hesablanarsa AFP nəticəsi yüksək, hamiləlik həftəsi həqiqətdə olduğundan çox hesablanarsa AFP səviyyəsi səhvən aşağı nəticə verəcəkdir.
→ Ananın kilosu: Həddindən artıq kilolu analarda AFP aşağı çıxa bilər. Bunu əngəlləmək üçün ananın çəkisi AFP tədqiq istək kağızına mütləq qeyd edilməlidir.
→ Anada diabet (şəkər xəstəliyi) olması: Diabetik analarda AFP dəyəri daha aşağı çıxır. Diabet varsa laboratoriyaya mütləq bildirilməlidir. Bundan başqa, diabetik anaların uşaqlarında beyin yırtığı defektinə daha tez-tez rast gəlinir. Bu səbəblə anada diabet varsa, AFP həddi daha aşağı (1.5 MoM) alınmalıdır.

→ Əkiz, üçəm hamiləliklərdə AFP daha yüksək olur. Əkizlərdə sərhəd 4 MoM olur.
→ Qara dərili insanlarda AFP səviyyəsi daha yüksəkdir, ancaq bu irqdə NTD (beyin yırtığı) görülmə nisbəti daha aşağıdır.

→ Dölün (uşağın) ölməsi də AFP səviyyəsində yüksəlməyə səbəb olur.

Açıqlanmayan AFP hündürlüyü:

Ana bətni və amnion mayesində AFP yüksək olmasına baxmayaraq bunun izahı olmayan anomaliya olması da mümkündür. Müayinədə təsbit edilməyən AFP yüksəkliyi olan hamiləlik hər ehtimala qarşı bəzi riskli hamiləlik kimi aparılır. Bunlar xromosom anomaliya, fetal anomaliya, preeklampsiya, oligohidramnios və başqa kimi risklərdir.